Mecenas Maciej Kamiński z kancelarii prawnej mec. Lecha Obary wyjaśnia najważniejsze kwestie dotyczące zachowku.
Zachowek jest instytucją mającą na celu chronić interesy majątkowe osób najbliższych spadkodawcy. Zachowek wynika więc z więzi spadkodawcy i osób mu najbliższych. Zachowek jest niezależny od woli spadkodawcy, a jedyną drogą do wyłączenia zachowku jest wydziedziczenie, dopuszczalne w ściśle określonych przypadkach.
Komu należy się zachowek?
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy i nie otrzymali należnego im zachowku w postaci powołania do spadku albo darowizn.
Przy dziedziczeniu testamentowym – uprawnieni do zachowku, którzy nie otrzymali nic, bądź otrzymali udział mniejszy od należnego zachowku.
Przy dziedziczeniu ustawowym – uzupełnienie zachowku – uprawnieni do zachowku, którzy na skutek darowizn spadkodawcy nie otrzymali nic (pusty spadek) bądź otrzymali udział mniejszy od należnego zachowku.
Jak obliczyć zachowek?
Wysokość zachowku – udział spadkowy, będący podstawą do wyliczenia zachowku. W pierwszej kolejności należy ustalić czystą wartość spadku, czyli wartość majątku spadkowego minus długi spadkowe. Następnie, jeżeli spadkodawca czynił darowizny- doliczyć darowizny. Od tak wyliczonej wartości, należny zachowek wynosi 1/2 albo 2/3 jeżeli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy.
WYDZIEDZICZENI – nie uwzględnia się ich w wypadku obliczania zachowku pozostałych uprawnionych.
Zaliczenie darowizn
– które podlegają zaliczeniu: podlegają zaliczeniu darowizny uczynione przez spadkodawcę na rzecz wszystkich osób – spadkobierców, bliskich, osoby obce.
– które nie podlegają zaliczeniu:
– drobne, zwyczajowe darowizny, na przykład prezenty urodzinowe; należy pamiętać jednak, że muszą to być darowizny drobne, przy czym ustalając, czy jest to darowizna drobna należy badać stan majątkowy spadkodawcy,
– darowizny poczynione na rzecz osób niebędących spadkobiercami przed więcej niż 10 laty,
– darowizny poczynione gdy spadkodawca nie miał zstępnych dzieci (300 dni), ani nie miał małżonka.
Ustalenie wartości darowizn – według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Ograniczenie odpowiedzialności z tytułu zachowku – jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Sposób dochodzenia roszczenia o zachowek:
– od kogo?
od spadkobierców testamentowych – jeżeli zachowek pojawił się z uwagi na treść testamentu, od obdarowanych jeżeli zachowek pojawił się na skutek darowizn;
– w jakim trybie?
pozew do sądu o zapłatę zachowku; tylko w formie pieniężnej; stosownie do wartości przedmiotu sporu – sąd okręgowy lub rejonowy ostatniego zamieszkania spadkodawcy.
Sprawę można rozwiązać też polubownie w drodze ugody, więc warto zawsze wezwać do zapłaty.
– termin przedawnienia – 5 lat (od ogłoszenia testamentu albo otwarcia spadku).
Roszczenie o zachowek podlega dziedziczeniu. Gdy uprawniony do zachowku zmarł nie dochodząc tego zachowku (nie zdążył) jego spadkobiercy (na przykład wnuki pierwotnego spadkodawcy) stosownie do tego, w jakich częściach dziedziczyli, mogą dochodzić zachowku należnego swojemu spadkodawcy. Dotyczy to tylko osób potencjalnie uprawnionych do zachowku po 1 spadkodawcy.
