Stosunki rolne – darowizna, spadki, dziedziczenie

 

R.pr. Iwona Dobkowska z kancelarii prawnej mec. Lecha Obary wyjaśnia kilka podstawowych zagadnień i terminów odnośnie umowy darowizny, służebności mieszkania i dożywocia oraz dalszych skutków związanych z jej zawarciem.

Co to jest umowa darowizny? Jakie są najczęstsze przyczyny zawierania umów darowizny przez rolników?

Odp.: Przez umowę darowizny, darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku.

W przypadku rolników, najczęstszymi powodami dokonania darowizn jest chęć uzyskania renty strukturalnej lub możliwość skorzystać z dobrodziejstw specjalnych preferencyjnych programów rządowych dla młodych rolników, w tym preferencyjnych kredytów o znacznie niższym oprocentowaniu.

O czym warto pamiętać dokonując darowizny?

Odp.: Jak już zostało wspomniane, umowa darowizny należy do umów, w której de facto tylko jedna ze stron dokonuje świadczenia na rzecz drugiej.  Akt szczodrobliwości darczyńcy niesie za sobą etyczny i pozaustawowym obowiązek wdzięczności wobec niego ze strony obdarowanego.

Wobec tego podejmując decyzję o przekazaniu całego majątku, warto w umowie zawrzeć postanowienia mające na celu zagwarantowanie sobie nie tylko miejsca mieszkania, lecz chociażby minimalnego utrzymania. Poważnym problem jest zjawisko, iż część osób rezygnuje z formalnego zabezpieczenia swoich praw, kierując się zasadą zaufania do obdarowanego i licząc, że nie ma takiej możliwości, aby osoba obdarowana kiedykolwiek mogła nas wyrzucić z domu. Skutki takiego działania bywają drastyczne.

Przykład:

Pani Kasia przekazał swojemu synowi i jego małżonce gospodarstwo rolne w akcie darowizny, w którym została ustanowiona dożywotnia służebność mieszkania. Pani Kasia zrobiła to, ponieważ była pewna, że w ten sposób zapewni sobie opiekę, pomoc i utrzymanie na starość. Jako osoba starsza i wymagająca leczenia chciała w ramach wdzięczności za dokonaną darowiznę gospodarstwa, aby obdarowani opiekowali się nią. Po niedługim czasie od zawarcia umowy synowa oświadczył teściom, że mogą mieszkać w ich domu, ale muszą sami opłacać rachunki, kupować drewno na opał i kupować leki oraz żywność.

Umowa dożywocia a służebność mieszkania – jakie są różnice między nimi?

Odp.: Dla większości osób dożywotnia służebność mieszkania i umowa dożywocia to w zasadzie jedno i to samo. Tymczasem rzeczywistość jest inna.

Umowa dożywocia to umowa, w której właściciel nieruchomości zobowiązuje się przenieść jej własność na nabywcę, w zamian za co nabywca nieruchomości zobowiązuje się zapewnić dożywotnie utrzymanie zbywcy, ewentualnie osobie bliskiej zbywcy nieruchomości.

Służebność mieszkania polega wyłącznie na konieczności zapewnienia uprawnionemu dożywotniego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych w określonym lokalu mieszkalnym. Prawo to może zostać ograniczone nawet do konkretnego pokoju. Służebność mieszkania stanowi element prawa dożywocia, jednak zobowiązany nie ma obowiązku zapewnienia utrzymania, dostarczania wyżywienia oraz zapewnienia pomocy w chorobie. Służebność mieszkania to wyłącznie bezpłatne dostarczenie mieszkania, bez pokrywania innych kosztów, jak ma to miejsce przy umowie dożywocia.

Co zrobić, gdy obdarowany nie wykazuje wdzięczności?

Odp.: Przesłanką odwołania darowizny już dokonanej jest dopuszczenie się przez obdarowanego rażącej niewdzięczności względem darczyńcy. Orzecznictwo dopuszcza sytuację odwołania darowizny, jeśli rażąca niewdzięczność dotyczy także osób najbliższych darczyńcy.  Powód odwołania tkwi najczęściej w chorobie alkoholowej lub konfliktach pojawiających się po zawarciu związku małżeńskiego z darczyńcą.

Pojęcie rażącej niewdzięczności odnosi się do takiego zachowania obdarowanego, które było skierowane przeciwko darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze. Rażąca niewdzięczność może się przejawiać zarówno przez działania, jak i zaniechania, na przykład w spełnienia obowiązków obciążających obdarowanego, krzywdzących darczyńcę.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 stycznia 2018 r., II CSK 254/17podał, iż „przesłankę rażącej niewdzięczności uznaje się za spełnioną tylko w przypadkach szczególnych: zwłaszcza przestępstw obdarowanego przeciwko darczyńcy lub osobom dla niego bliskim albo rażącego zaniedbywania obowiązków rodzinnych”.